Przed podróżą warto poznać tragiczne losy Górskiego Karabachu, który od lat był areną sporów politycznych. Należy pamiętać, że mieszkańcy są wyczuleni na punkcie historii: z jednej strony czują się spadkobiercami królestwa Arcach, z drugiej zaś ostatnie dwie dekady walk z Azerami odcisnęły swe piętno na ich nacjonalizmie.

Tragiczna historia Górskiego Karabachu

W en­kla­wie wszy­scy czują się spad­ko­bier­ca­mi sta­ro­żyt­ne­go kró­le­stwa Ar­cach, zwa­ne­go czę­sto Kau­ka­ską Al­ba­nią. Po za­ję­ciu tych te­re­nów przez Ar­me­nię w 95 r. p.n.e. wielu miesz­kań­ców zo­sta­ło chrze­ści­ja­na­mi i za­sy­mi­lo­wa­ło się z lud­no­ścią or­miań­ską.

Mieszkańcy górskiego obszaru cieszyli się swobodami nawet po podbiciu go przez Arabów, a potem Turków i Persów. Potem tereny te na mocy traktatów przejęła Rosja. Wówczas przeniosło się tam wielu mieszkańców późniejszego Azerbejdżanu, co doprowadziło do konfliktów między ludnością chrześcijańską i muzułmańską (krwawe starcia w 1905 r.). Po I wojnie światowej spory rozgorzały od nowa, walki o przynależność Górskiego Karabachu trwały do 1920 r.

Na Zakaukaziu pojawiła się wtedy Armia Czerwona, szybko przejmując kontrolę nad Azerbejdżanem, Armenią i Gruzją. Rok później podjęto decyzję o przyłączeniu Karabachu do Azerskiej Republiki Radzieckiej z szeroką autonomią (choć tereny te zamieszkane były w 95% przez Ormian). W XX w. konflikty wciąż trwały, ale władza ograniczała swe działania do przenoszenia ludności.

W listopadzie 1989 r. Rosjanie znieśli rządy bezpośrednie nad Górskim Karabachem (choć wcześniej odrzucali kolejne petycje i rezolucje w sprawie przyłączenia go do Armenii), a Rada Najwyższa Armeńskiej SRR i Rada Górskiego Karabachu uchwaliły rezolucję o zjednoczeniu.

W 1992 r. region stał się oficjalnie republiką, a wojska zajęły tereny Azerbejdżanu, co stało się zarzewiem wojny z tym krajem. Tragiczny w skutkach konflikt trwał do 1994 r. i mimo zawieszenia broni na terenach granicznych wciąż można wyczuć napięcie.

Obecna sytuacja polityczna

Gór­ski Ka­ra­bach mieni się au­to­no­micz­ną re­pu­bli­ką, choć kraju nie uzna­ło ­żadne pań­stwo na świe­cie (nawet są­sied­nia Ar­me­nia, która de facto kon­tro­lu­je sy­tu­ację w en­kla­wie).

W 1999 r. na szczy­cie NATO w Wa­szyng­to­nie pre­zy­den­ci Azer­bej­dża­nu i Ar­me­nii Haj­dar Ali­jew i Ro­bert Ko­cza­rian pod­ję­li dia­log, potem de­le­ga­ci obu kra­jów spo­ty­ka­li się w obec­no­ści pre­zy­den­tów Rosji i Fran­cji, ale kon­flikt nie zo­stał za­że­gna­ny.

W 2008 r. pre­zy­den­ci Ar­me­nii i Azer­bej­dża­nu jesz­cze raz spo­tka­li się w Mo­skwie, by ure­gu­lo­wać sy­tu­ację spor­ne­go re­gio­nu. Sto­sun­ki Gór­skie­go Ka­ra­ba­chu z Azer­bej­dża­nem wciąż są na­pię­te, dobre sto­sun­ki go­spo­dar­cze i po­li­tycz­ne łączą go zaś z Ar­me­nią.

Stepanakert

Sto­li­ca Gór­skie­go Ka­ra­ba­chu to nie­du­że mia­sto, na zwie­dze­nie któ­re­go wy­star­czy nam jeden dzień. Mia­sto ma bo­ga­tą hi­sto­rię, bo pierw­si osad­ni­cy spro­wa­dzi­li się tu już około 5 tys. lat temu.

W la­tach 60. XX w. wy­bu­do­wa­no cen­tral­ny plac Od­ro­dze­nia, który jest dziś ser­cem tzw. sta­re­go mia­sta. Znaj­du­ją się tu m.​in. pałac pre­zy­denc­ki, bu­dy­nek par­la­men­tu i rządu oraz Pałac Mło­dzie­ży.

W cen­trum można od­wie­dzić Mu­zeum Hi­sto­rycz­ne oraz muzea Ar­cach (głów­nie hi­sto­ria i kul­tu­ra Ka­ra­ba­chu) i Aza­ta­mar­tik­ner. Wie­czor­ną atrak­cją Ste­pa­na­ker­tu jest ory­gi­nal­nie pod­świe­tlo­na mu­zycz­na fon­tan­na w parku w cen­trum mia­sta.

Szusza

Mia­stecz­ko za­ło­żo­ne w po­ło­wie XVII w. można uznać za od­zwier­cie­dle­nie ar­meń­sko-azer­skich re­la­cji. Szu­sza była areną kon­flik­tu w 1905 r., a ślady bitew z prze­ło­mu lat 80 i 90-tych widać do dziś.

Godne uwagi zabytki to katedra Chrystusa Zbawiciela oraz Kanach Zham, zwany „zielonym kościołem”. Wspomnieniem czasów azerskich jest minaret, górujący nad miastem i służący za dobry punkt widokowy. Wrażenie robią też podświetlone nocą kamienice starego miasta oraz opuszczone meczety, wnętrza których przypominają o bogactwie ich dawnych gospodarzy.

Wank

Miejscowość leży wysoko w górach, ale ma do zaoferowania nie lada atrakcje. W wiosce znajduje się hotel Eklektica, który kształtem przypomina duży statek, dlatego przez miejscowych nazywany jest "Titanikiem".

A w centrum Wank, nieopodal widocznego z oddali hotelu, ulokowane jest ZOO. Inną z atrakcji Wank są też oryginalne ogrodzenia w centrum wioski, zbudowane z tablic rejestracyjnych.

Monastery Górskiego Karabachu

Będąc w Górskim Karabachu, warto odwiedzić prastare klasztory tej górskiej krainy, praktycznie w ogóle nie znane turystom. Najważniejsze z nich to monastery: Dadiwank, Gandzasar, Amaras i Gtachawank.

Kompleks klasztorny Dadiwank, zbudowany między IX a XII w., leży na płaskowyżu, na lewym brzegu rzeki Tartar w otoczeniu lasów.

Monaster Gandzasar to jeden z odnowionych i wciąż funkcjonujących ośrodków kultu w Górskim Karabachu.

Monaster Amaras mający dla mieszkańców Górskiego Karabachu specjalne znaczenie, bo został założony przez św. Grzegorza Oświeciciela, który dał królestwu Armenii chrzest (jako pierwszemu państwu na świecie).

Agdam

Miasto zrównane zostało z ziemią podczas wojny. Nie łatwo się tam dostać. Po drodze można często napotkać patrole policji oraz wojskowych. Ruiny miasta są wyludnione, można zobaczyć tylko pozostałości po ludzkiej bytności.

W Agdam panuje cisza, która robi naprawdę wielkie wrażenie. Należy pamiętać, by poruszać się tylko drogami, bo między budynkami wciąż mogą być miny!

Jaskinia Azoch

To jedno z najstarszych i najlepiej zachowanych miejsc, w których odnaleziono ślady życia człowieka pierwotnego. Jaskinia stanowi labirynt złożony z pomieszczeń i przejść, na ścianach których odkryto rysunki sprzed 3 tys. lat.

Archeolodzy odnaleźli tam m.in. kość neandertalczyka, ponad 2000 kości 43 gatunków zwierząt oraz wiele przedmiotów codziennego użytku należących do pierwotnych ludzi. Wizyta w niej będzie o tyle ciekawa, że w jaskini żyje ponad 6 tys. nietoperzy.

Warta zobaczenia jest też pobliska wioska o tej samej nazwie, w której stoi kilka zabytkowych świątyń i kościołów.